Architektura gotycka – cechy charakterystyczne i przykłady

Wzorem dla budowniczych miast gotyckich były starożytne miasta rzymskie: punktem centralnym był rynek (z ratuszem i głównym kościołem – katedrą), a ulice przecinały się pod kątem prostym.

Bryła gotyckich budowli w porównaniu do konstrukcji romańskich jest delikatna, lekka, strzelista z licznymi pionowymi liniami (wertykalizm). Wznoszono wysokie, wyniosłe kościoły aby być jak najbliżej Boga (ukończona w 1439 r. katedra w Strasburgu pozostała najwyższym budynkiem na świecie do 1874r.). Jako, że miasta w tamtych czasach musiały być chronione murami, możliwość rozbudowy była ograniczona. Z tego powodu wzdłuż wąskich uliczek stawiano ciasno, obok siebie dwu okienne kamienice. Ważnym elementem był barbakan (przedbramie), czyli okrągła budowla połączona z bramą i wysunięta przed linię murów obronnych.

Nowości konstrukcyjne w architekturze: łuk ostry, sklepienie krzyżowo-żebrowe

Poprzez lekkie załamanie łuku półkolistego, powstał łuk ostry. Był to przełomowy moment, dzięki temu można było zacząć budować wyższe obiekty. Z czasem łuk ostry zaczął zmieniać formy i pojawiły się jego nowe rodzaje: łuk Tudorów, ośli grzbiet i łuk kotarowy.

Poprzez wymurowanie żeber w miejscu przenikania kolebek, powstało sklepienie krzyżowo-żebrowe. Sklepienie było o wiele lżejsze, a konstrukcja sklepienia wyraźnie wzmocniona. Budowla była dodatkowo wspierana filarami międzynawowymi i biegnącym od posadzki aż do żebrowania laskowaniem (tzw. służkami).

System łuków przyporowych

W gotyku wykorzystywano system łuków przyporowych – ciężar sklepienia był częściowo przenoszony na filary wewnętrzne i częściowo na zewnętrzne przypory. Działo się to za pomocą łuków przyporowych przerzuconych ponad dachami naw bocznych lub ukrytych w poddaszach. W Polsce stosowano uproszczony system filarowo-skarpowy (tzw.“krakowski”).

Powyższe elementy konstrukcyjne spełniały również funkcję dekoracyjną. Fasadę dzielą trzy poziome pasy: dolny z portalami, środkowy z wimpergą i górny z wieżami. Stosowane są rozety, maswerki żabki i kwiatony.

Cechy konstrukcyjne architektury gotyckiej:

sklepienia: krzyżowo – żebrowe, wachlarzowe, siateczkowe, gwieździste, kryształowe i palmowe,
budowle wznoszone z kamienia, a później z cegły,
kościoły na planie krzyża łacińskiego,
system halowy i bazylikowy,
smukłość, strzelistość (jak najwyżej, blisko Boga), wieże
system przypór, wykorzystanie filarów i żeber, redukcja ścian
łuk łamany w oknach, portalach,
witraże w smukłych oknach.

Rodzaje sklepień gotyckich

Sklepienie krzyżowe – złożone z czterech wycinków z przecinających się kolebek.
Sklepienie krzyżowo-żebrowe – odmiana sklepienia krzyżowego, wzmocnionego na linii przecięcia się kolebek żebrami.
Sklepienie gwiaździste – odmiana sklepienia krzyżowo-żebrowego, o dekoracji w kształcie gwiazdy utworzonej z żeber dzielących pola między żebrami przekątnymi.
Sklepienie palmowe – odmiana sklepienia gwiaździstego, opartego pośrodku na filarze, na które spływają żebra.
Sklepienie wachlarzowe – składa się z półstożków zbiegających się u szczytu sklepienia, powierzchnie między półstożkami są płaskie.
Sklepienie sieciowe – sklepienie kolebkowe często z lunetami dekoracyjnymi i układem przecinających się żeber.
Sklepienie trójdzielne – sklepienie żebrowe wsparte w trzech punktach.
Sklepienie kryształowe – sklepienie z wiązkami ostrosłupów tworzącymi zwielokrotniony motyw gwiazdy.

Źródła zdjęć:
Jg44.89 CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons, Kolanin, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons,Dawid Galus, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons, TTaylor, Public domain, via Wikimedia Commons

Symbolika katedry chrześcijańskiej – sacrum i profanum

Katedra ma dominować niebosiężną sylwetką nad okolicą i uświadamiać wszystkim Bożą obecność. Strefa jaką wyznacza katedra gotycka – jest przestrzenią sacrum, zarezerwowaną dla boskości i duchowości, i oddzieloną od otaczającej ją świeckiej strefy profanum. Dlatego zanim człowiek wkroczy do sakralnego świata świątyni, powinien poddać się oczyszczeniu. Pierwotnie służyły do tego umiejscowione przed bramą zbiorniki, w których myto ręce i twarz. Z czasem, te okazałe formy zastąpione zostały kropielnicami ustawionymi w przedsionku. Kropielnica ma często kształt muszli, która symbolizuje źródło życia i zasila wiernych duchowo.

Szczególnym miejscem w kościele jest brama, która oddziela sacrum od profanum. Przez bramę przechodzi się “z jednego świata, do drugiego”. Jej znaczenie podkreśla niezwykle bogata dekoracja. W tympanonie najczęściej ukazywany jest Chrystus Pantokrator ale także: Sąd Ostateczny, Zaśnięcie Marii Panny, Chrystus Ukrzyżowany, galeria królów. Archiwolty dekorowano fryzem roślinnym, a także znakami zodiaku, figurami świętych oraz postaciami wykonującymi prace charakterystyczne dla poszczególnych miesięcy w roku. Wyobrażenia takie pokazują działanie Słowa Bożego w świecie (czas oznacza, że wszystko przemija, tylko Słowo Boże trwa).

Kościoły chrześcijańskie to kościoły orientowane, czyli prezbiterium zwrócone jest na wschód – w stronę ziemi świętej i wschodzącego słońca. Światło symbolizuje Boga: jest ciepłe jak miłość i jasne jak mądrość Boża.

Świątynia wypełnia się światłem, co symbolicznie oznacza, że wypełnia się duchem, Bogiem. Droga od zachodu, czyli profanum (ciemności) w stronę światła jest symboliczną drogą życia. Wierni idą na spotkanie światła drogą zbawienia do świętości.

Ołtarz to stół, który według tradycji wykonany jest z kamienia. Kamień jest twardy, trwały, nie ma w sobie żadnego elementu figuratywnego. Jest więc stosowany do wyobrażenia Boskiej potęgi i wieczności. Ołtarz usytuowany jest na podwyższeniu, do którego prowadzą stopnie. W ten sposób podkreślony jest majestat i Boska potęga

Świątynie gotyckie zwykle wznoszone są na planie krzyża łacińskiego. Symbolizują przede wszystkim ciało Chrystusa – ustalono następujące odpowiedniki:

prezbiterium symbolizuje głowę Chrystusa – duchowieństwo, czyli myślącą część kościoła
nawa główna to korpus, gdzie przebywają wierni – czynna reszta
transept – ramiona
ołtarz – serce
im wyżej wzniesiona katedra, tym bliżej Boga.