Styl gotyku ukształtował się we Francji przed połową XII w. (1144 r.), a następnie rozprzestrzenił na pozostałe kraje europejskie. W krajach Europy północnej trwał do początku XVI w., podczas gdy we Włoszech zdążył rozwinąć się w pełni renesans. W ramach epoki gotyku wyodrębnia się 3 okresy.
Podział gotyku:
- wczesny – 2 połowa XII w.
- dojrzały – XIII-XIV (secesyjny)
- późny – koniec XV i początek XVI w.
Wskazuje się także 5 najważniejszych odmian regionalnych: iberyjską, włoską, francuską, angielską i niemiecki gotyk ceglany.
Gotyk od początku swego istnienia odpowiadał na potrzeby kościoła katolickiego, dlatego sztuka sakralna rozwinęła się najmocniej. W późniejszym okresie istotną rolę odegrała również kultura rycerska i mieszczańska, gdyż w XII i XIII nastąpił dynamiczny rozwój miast i wzrosło zapotrzebowanie na architekturę. Wyodrębnia się trzy dominujące ośrodki sztuki gotyckiej:
- dwory feudałów
- miasta
- klasztory.
Gotyk był okresem szczególnego kultu maryjnego, dlatego to Matce Bożej były poświęcone kościoły, a w malarstwie uwieczniany był jej wizerunek.
Artyści w okresie gotyku byli rzemieślnikami, specjalizującymi się w rzeźbie kamiennej, drewnianej lub malarstwie. Zrzeszeni w cechach miejskich, swoje prace oznaczali gmerkiem (znakiem) swoim lub warsztatu, dla którego pracowali.
Nazwa “gotyk” wiąże się z barbarzyńskim plemieniem Gotów. Została wprowadzona w renesansie przez ówczesnych teoretyków sztuki. Uważali oni, że sztuka gotycka – wyraźnie odmienna od greckiego klasycyzmu – była brutalnym odstępstwem od uznanych kanonów piękna, dlatego zasługiwała na barbarzyńskie miano.
Ważne pojęcia w sztuce gotyckiej:
- Rozeta – w średniowiecznej architekturze kościelnej to duży, kolisty otwór okienny, wypełniony bogatą, kamienną dekoracją, przypominającą rozwinięty kwiat róży, zazwyczaj umieszczony nad portalem.
- Maswerk – dekoracja charakterystyczna dla gotyku. Ażurowe wypełnienie otworu okiennego, balustrady, wimpergi. Składa się z kamiennych elementów geometrycznych i roślinnych (trójliście, czworoliście, rybie pęcherze).
- Wimperga – szczyt trójkątny, umieszczony w zwieńczeniu portalu lub okna. Pole wimpergi ozdobione jest ślepym lub ażurowym maswerkiem, krawędzie dekorowane żabkami, a całość zazwyczaj zwieńczona kwiatonem lub pinaklem.
- Żabki (czołganki) – zwinięte liście lub pączki.
- Kwiaton – element dekoracyjny – pęk kwiatów lub liści, ułożony w jednej, bądź kilku kondygnacjach (głównie z kamienia).
- Perizonium – to przepaska biodrowa ukrzyżowanego Chrystusa, w gotyku fantazyjnie drapowana i krótsza.
Sztuka gotycka jest tematem obszernym, dlatego podzieliliśmy ją na kilka części:
- Wprowadzenie do sztuki gotyku
- Architektura gotyku
- Rzeźba w sztuce gotyckiej i gotyk schyłkowy (późny)
- Przedstawiciele gotyku
- Malarstwo gotyckie
- Sztuka gotycka w Polsce
- Sztuka gotycka w Polsce i twórczość W. Stwosza
