Barok w Niemczech był czasem rozkwitu architektury. W tym okresie powstały piękne pałace i wspaniałe kościoły. Opisujemy cechy charakterystyczne architektury niemieckiego baroku i przedstawicieli tego okresu.
Poruszane tematy:
- Skąd pochodzi nazwa barok.
- Barok niemiecki – cechy charakterystyczne.
- Najwybitniejsi twórcy baroku niemieckiego.
- Przykłady architektury barokowej.
Architektura baroku w Niemczech
Skąd pochodzi nazwa barok i co oznacza? Choć nazwa pochodzi z języka portugalskiego – barroco, które oznacza “dziwny”, “niekształtny” od perły o nieregularnym kształcie, barok został zapoczątkowany we Włoszech, zaraz po renesansie. Nowy styl artystyczny, który wykorzystywał łączenie różnych sztuk i wykorzystywanie bogatego zdobienia. Architektura barokowa zaczęła się rozwijać w Niemczech w XVII i XVIII wieku. Niemieccy architekci barokowi nawiązywali zarówno do włoskiej, jak i francuskiej architektury baroku. Przykłady dzieł baroku niemieckiego, które warto znać to:
- Kościół św. Karola Boromeusza, Wiedeń – Fischer von Erlach
- Górny Belweder, Wiedeń – von Hildebrandt
- Opactwo w Melk – Jakob Prandtauer
- Zwinger, Drezno – Matthäus Daniel Pöppelmann
- Pałac Sanssouci w Poczdamie – Knobelsdorff.
Cechy niemieckiej architektury baroku:
- budowle to głównie kościoły, pałace i otaczające je ogrody
- obfitość, fantazyjne dekoracje, architektura bogato zdobiona rzeźbami i malarstwem
- użycie szlachetnych materiałów
- elipsa i owal organizują elementy kompozycji
- widoczne wpływy szkoły Borrominiego
- dynamizm, zastosowanie fali, dynamiczne przestrzenie
- ogólny układ to skrzydło główne pośrodku i symetryczne skrzydła.
Niemieccy przedstawiciele baroku:
- Johann Bernhard Fischer von Erlach
- Jakob Prandtauer
- Johann Lucas von Hildebrandt
- Balthasar Neumann
- Bracia Asam
- Kilián Ignác Dientzenhofer
- Matthäus Daniel Pöppelmann
- Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff
Johann Bernhard Fischer von Erlach (1656-1723)
Fischer von Erlach prace architektoniczną rozpoczął około 1690 r. wykonując na zlecenie arcybiskupa Salzburga projekty kościołów:
- Świętej Trójcy
- Uniwersytecki (Kolegialny)
- Urszulanek,
- Świętego Jana (Szpitalny).
Swoje najsłynniejsze dzieło tworzył w Wiedniu – kościół św. Karola Boromeusza. Został on ufundowany jako wotum za wygaśnięcie zarazy.
Kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu
Budowla ta, wzniesiona została na rzucie elipsy połączonej z krzyżem. Środkową część silnie rozbudowanej fasady stanowi portyk z trójkątnym przyczółkiem. Po obu stronach fasady wznoszą się dwie wieże, które zwieńczone są hełmami między portykiem a wieżami. Artysta ustawił dwie kolumny wzorowane na rzymskiej kolumnie Trajana. Kościół ten stanowi połączenie baroku dynamicznego z barokiem klasycyzującym.
Fasada i plan Kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu z widoczną wydłużoną fasadą. Źródło planu: „Zarys historii architektury”, Edward Charytonow, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1963, strona 156.
Pozostałe dzieła Fischer von Erlacha:
- Pałac Schwarzenbergów w Wiedniu: budowla horyzontalna, zwieńczona attyką, z silnie wysuniętym półkolistym ryzalitem środkowym.
- Opracował plan reprezentacyjnego Pałacu Schönbrunn.
Johann Bernhard Fischer von Erlach uznawany jest dzisiaj za eklektyka, który łączył borrominizm z formami klasycznymi. Sięgał po wzory antyczne, a nawet Bizantyjskie. Potrafił te formy przetworzyć, dzięki czemu jego budownictwo otrzymało specyficzny charakter.
Jakob Prandtauer (1660-1726)
Najsłynniejsze dzieło Jakoba Prandtauera to Opactwo Benedyktynów w Melku. Jest to kompleks wzniesiony na skale, nad brzegiem Dunaju. Zespół składa się z kościoła na planie krzyża łacińskiego z wysokimi wieżami w fasadzie i połączonych z nim skrzydeł klasztornych. Bryła architektoniczna jest dość surowa i spokojna, natomiast wnętrze niezwykle bogate w dekoracje plastyczne. Główną wartość kompleksu stanowi doskonałe usytuowanie przestrzenne, sprawiające wrażenie pięcia się zwyż. Architektura, która staje się jak gdyby dalszym ciągiem ściany skalnej.
Opactwo Benedyktynów w Melku
Johann Lucas von Hildebrandt (1668-1745)
Von Hildebrandt to twórca rezydencji w Pommersfelden. Budynek zaprojektowany został według wzoru francuskiego, w typie pałacu między dziedzińcem a ogrodem. Jest również autorem Belwederu.
Górny i dolny Belweder, Wiedeń
Belweder to wielkie założenie ogrodowe z dwoma budowlami reprezentacyjnym: pałacem dolnym i górnym.
- Pałac Dolny – wydłużony jednokondygnacyjny pawilon z niewielkim piętrem na osi głównej. Budynek ten przeznaczony był dla sporadycznych zebrań i zabaw.
- Pałac Górny – usytuowany na wzniesieniu, był pałacem mieszkalnym dwukondygnacyjnym, z wysuniętym ryzalitem środkowym, czterema bocznymi wieżami. Fasada północna ma wydatny ryzalit środkowy z loggią w parterowej części.
Źródło: Deror_avi, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons
Balthasar Neumann (1687-1753)
Neumann jest twórcą Rezydencji w Würzburgu, wzorowanej na Wersalu. Freski w tej rezydencji wykonał Giovanni Battista Tiepolo.
Bracia Asam
- Cosmas Damian (1686-1739) – był architektem, rzeźbiarzem i malarzem.
- Egid Quirin (1692-1750) – oprócz architektury i malarstwa zajmował się także sztukaterią.
Dzięki wszechstronnemu wykształceniu, bracia mogli bez pomocy innych artystów wykonywać dzieła architektoniczne w całości (od bryły, po dekoracje wnętrz), np. Kościół św. Jana Nepomucena w Monachium.
Kościół św. Jana Nepomucena w Monachium
Źródła: Schlaier, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons, Diego Delso, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Kilián Ignác Dientzenhofer (1686-1751)
Dientzenhofer pochodził z rodziny architektów bawarskich, ale urodził się w Pradze i tam powstawały jego dzieła. Był uczniem Hildebrandta. Projektował przede wszystkim wille, pałace i kościoły. Jego twórczość charakteryzuje się dużą fantazją w kształtowaniu formy przestrzennej i projektowaniu planów. Budował wiele kościołów w Pradze, ale również poza granicami. Zaprojektował między innymi:
- Kościół św. Mikołaja na Małej Strawie w Pradze
- Bazylikę św. Jadwigi w Legnickim Polu.
Matthäus Daniel Pöppelmann (1662-1737)
Pöppelmann działał głównie w Dreźnie i Warszawie. Zaprojektował jedną z najbardziej znaczących budowli baroku w Europie – Pałac Zwinger.
Pałac Zwinger, Drezno
Budowa pałacu Zwinger została zlecona przez Augusta II Mocnego, który naśladując Króla Słońce, chciał stworzyć z Drezna najwspanialszą stolicę Europy. Rezydencja Zwinger zbudowana jest na planie kwadratu, a po dwóch przeciwległych stronach znajdują się wahadłowe empory, z których wielkie okna wychodzą na barokowy ogród. Dwa pawilony usytuowane są w wierzchołkach krużganków, prezentując bogactwo barokowej ornamentyki.
Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff (1699 -1753)
Knobelsdorff jest przedstawicielem późnego rokoka. Był głównym architektem i doradcą artystycznym Fryderyka II Hohenzollerna. Zaprojektował Pałac Sanssouci.
Pałac Sanssouci w Poczdamie
Pałac Sanssouci jest budynkiem parterowym. To co go odróżnia od innych pałaców tego okresu to centralna część – mała, okrągła sala z kopułą, zwrócona jest ku dwóm niższym i otwartym pawilonom, które stoją niezależnie. Skromne rozmiary Sanssouci, jaki i cały układ wnętrza pokazuje odwrócenie się od pokazywania nieograniczonej władzy. Pałac został zaprojektowany tak, aby pomieścić tylko małe grono osób, które chciał przyjąć.
Przykładowe pytania egzaminacyjne:
- Jakie jest niemieckie miasto z barokowym zespołem architektonicznym Zwinger?
Drezno. - Jakie są cechy sztuki barokowej?
Obfitość dekoracji, architektura bogato zdobiona rzeźbami i malarstwem, użycie szlachetnych materiałów, zastosowanie fali, elipsy lub owali, dynamiczne przestrzenie. - Skąd pochodzi nazwa „barok”?
Nazwa barok pochodzi od słowa „barroco„, oznaczającego “dziwny”, “niekształtny”, które wzięło się od perły o nieregularnym kształcie.
