Sztuka starożytnej Grecji odcisnęła się na kartach historii, tworząc kanon sztuki, na którym artyści bazują aż do dziś. Mimo tego że, głównym motywem sztuki greckiej było uhonorowanie bogów, ich wizerunki tworzone były na podobieństwo ludzi, kładąc nacisk na znaczenie i osiągnięcia człowieka. Dzieła często były sponsorowane przez władców, i przeznaczone do publicznego wystawiania.
Okresy kulturowe starożytnej Grecji
Antyk grecki obejmuje kulturę plemion zamieszkałych w erze starożytnej południową część Półwyspu Bałkańskiego, wysp morza Egejskiego i część wybrzeża azjatyckiego Wyróżnia się następujące okresy kulturowe:
- archaiczny – od XI do VI w. p.n.e.
- klasyczny – od V do IV w. p.n.e.
- hellenistyczny – od II w. p.n.e. do początków naszej ery.
Architektura w starożytnej Grecji
W dziedzinie architektury podstawową formą była świątynia. Świątynia grecka to nie miejsce spotkań wiernych, tylko dom bóstwa. Wykształciła się w mykeńskiego megaronu. W rozwiniętej formie była to budowla wznoszona na planie prostokąta, otoczona kolumnadą, przykryta dwuspadowym dachem z wejściem na krótszym boku. Główna część świątyni greckiej to naos – miejsce gdzie umieszczano posąg bóstwa, poprzedzał go portyk – pronaos (rodzaj przedsionka). Od strony tylnej często znajdował się mniejszy portyk, tak zwany opistodomos.
Typy świątyń greckich:
- megaron
- templum in antis – świątynia z antanii, Anta – występująca część ściany, wyznaczająca głębokość przedsionka*
- prostylos – świątynia poprzedzona portykiem
- amfiprostylos
- peripteros – świątynia otoczona kolumnadą ze wszystkich stron
- pseudodipteros – z przodu i z tyłu 2 rzędy kolumn, z boków półkolumny
- dipteros – ze wszystkich stron podwójna kolumnada
- monopteros – okrągła budowla bez celli, jak również prosta świątynia na planie koła (brak wnętrza)
- tolos – okrągła budowla otoczona kolumnami, z wydzielonym wnętrzem.
*Cella (naos), pronaos, anty, opistodomos.
Świątynie greckie dekorowane były akroterionami (element dekoracyjny umieszczany na szczycie i narożach frontów (przyczółków) i antefiksami (ozdoba dachu, dekoracyjna płytka ustawiona na gzymsie bocznych ścian).
Zabudowa Akropolu
Akropol ateński to ośrodek kultu Ateny i Posejdona, położony na szczycie górującego nad miastem wzgórza. W V w. p.n.e. zostały tam wzniesione z inicjatywy Peryklesa. Najsłynniejsze budowle starożytnej Grecji to: Partenon, Erechtejon, Świątynia Nike i Propyleje. Perykles zlecił budowę najwybitniejszym twórcom tych czasów: Ikintos, Kallikrates, Fidiasz, Mesiunes.
Plan akropolu ateńskiego
Źródło Tomisti, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Partenon
Partenon to dzieło Iktinosa i Kallikratesa, którzy pracowali pod nadzorem Fidiasza. Świątynia wzniesiona została w formie peripterosu w porządku doryckim. Partenon podzielony jest na naos (sala właściwa z posągiem Ateny, autorstwa Fidiasza) i od strony zachodniej kwadratowe pomieszczenie wsparte na 4 jońskich kolumnach, przeznaczone dla dziewcząt pozostających w służbie bogini. Twórcy Partenonu stworzyli po raz pierwszy rodzaj obejścia łączącego nawy boczne, zamykający nawy środkową kolumnadą za posągiem Ateny. Dekorację rzeźbiarską powierzono Fidiaszowi.
W 1931 roku powstał Partenon w Nashville, czyli dokładna replika świątyni.
Źródło planu: Io Herodotus, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Świątynia Nike (Apteros)
Dzieło (prawdopodobnie) Kallikratesa, wzniesiona w porządku jońskim jako amfiprostylos. Świątynię poświęcono Atenie Nike (Atenie Zwycięskiej). Zgodnie z legendą oderwano bogini skrzydła, aby ta nie mogła opuścić miasta. Posąg Ateny znajdujący się w świątyni zaczęto nazywać Nike Apteros (Nike Bezskrzydła).
Erechtejon
Świątynia wzniesiona w porządku jońskim z marmuru (marmur pentelicki) z projektu Mnesiklesa. Budowniczowie mieli utrudnione zadanie, ponieważ musieli pokonać nierówności terenu, ale także połączyć kilka szczególnych miejsc kultu wrośniętych w historię Aten. Narzuciło to konieczność zróżnicowania planów świątyni i wysokości jej fundamentów. Erechtejon łączy 3 prostokątne obiekty, zróżnicowane wielkością i poziomem usytuowania. Trzon główny pomyślany został jako prostylos o 6 kolumnach we wschodniej fasadzie. Od strony północnej i południowej przylegają portyki. Portyk północny otoczony z 3 stron rzędem jońskich kolumn, a z południowej kariatydami. Unikalny plan łączy się z doskonałymi proporcjami każdej części składowej, dając w efekcie całość lekką i harmonijną. Poświęcony był Atenie, Posejdonowi i Erechteuszowi (mityczny król Aten).
Propyleje
Propyleje to brama wiodąca na Akropol według projektu Mnesiklesa, w porządku doryckim. Nigdy dotąd w architekturze nie powstało dzieło tak rozbudowane w planie, a zarazem zachowujące wszystkie cechy porządku doryckiego. Fasady były dekorowane fryzem tryglifowo-metafowym o gładkich metopach. We wnętrzu zastosowano kolumnadę w porządku jońskim, co nie zakłóciło cech doryckich całej budowli. W skrzydle północnym mieściła się Pinakoteka, czyli najstarsza galeria obrazów.
Jak rozpoznać budowle na akropolu ateńskim?
Każda z budowli ma cechy charakterystyczne, dzięki którym bez problemu je rozróżnisz.
- Świątynia Nike (Apteros) – 4 kolumny w stylu jońskim
- Partenon – po 8 kolumn w stylu doryckim w kolumnadzie
- Erechtejon – charakterystyczny portyk z kariatydami.
Akurat tego szukałem! Dzięki!