Romantyzm w sztuce – cechy i przedstawiciele

Caspar David Friedrich: Wędrowiec nad morzem mgły. Caspar David Friedrich, Public domain, via Wikimedia Commons

Romantyzm to kierunek w sztuce europejskiej, który rozwijał się w latach 1820-1860. Najpełniej wyraził się w malarstwie, grafice i rzeźbie. W sztukach plastycznych nie wykształcił jednostki stylowej. Przeczytaj o malarzach epoki romantyzmu i ich najsłynniejszych dziełach.

Dowiesz się:

• Czym charakteryzował się romantyzm.
• Jak przedstawiano przyrodę w epoce romantyzmu.
• Kim byli najważniejsi malarze i rzeźbiarze romantyzmu.
• Jakie są cechy rzeźby romantycznej.
• Jakie są nurty w sztuce romantycznej.

Romantyzm – wprowadzenie do epoki

Romantyzm na tle innych epok odznaczał się ilością kierunków, ale wspólne były postawy ideowe i dążenie do wyrażenia własnej osobowości, a także bogactwo wątków tematycznych. Tematyką podejmowaną przez artystów były wydarzenia współczesne, choć również nawiązujące do historii, jak również natura. Przyroda przedstawiana była jako groźna i dominująca nad człowiekiem, podczas gdy on jest wobec niej słaby i bezbronny. Bohater dzieł to często samotny buntownik, walczący o wolność. Artyści w sowich dziełach ukazywali zamiłowanie do orientu.

Wygładzona faktura, która była typowa dla neoklasycyzmu ustąpiła miejsca swobodnym pociągnięciom pędzla. W romantyzmie rysunek podporządkowany jest kolorowi, a artysta ma swobodę wyboru. Opiera się na swoim temperamencie, tworząc własne ideały.

Malarze romantyzmu i ich najważniejsze dzieła

1. William Blake: Urizen stwarzający świat (Stworzenie świata lub Przedwieczny), Newton, Sąd Ostateczny.
2. John Constable: Katedra w Salisbury, Wóz siana.
3. Eugène Delacroix: Kobiety algierskie, Masakra na Chios, Portret Chopina, Śmierć Sardanapala, Wolność wiodąca lud na barykady.
4. Caspar David Friedrich: Krzyż w górach, Mężczyzna i kobieta kontemplujący księżyc, Mnich nad morzem, Morze lodu, Opactwo w dąbrowie, Wędrowiec nad morzem mgły.
5. Johann Heinrich Füssli: Nocna mara.
6. Théodore Géricault: Oficer szaserów, Tratwa Meduzy.
7. Francisco Goya: Autoportrety, Gdy rozum śpi…, Rozstrzelanie powstańców madryckich, Maja naga, Maja ubrana, Portret księżnej Alby, Rodzina Karola IV, Saturn pożerający własne dzieci, Sabat czarownic, cykle: Okropności wojny i Kaprysy.
8. William Turner: Deszcz, para, szybkość, Pożar Izby Lordów i Izby Gmin, Ostatnia droga Temeraire’a, Wenecja.
9. Piotr Michałowski: Bitwa pod Somosierrą, Napoleon na koniu, Portret chłopa w kapeluszu, Portrety syna, Seńko.
   

Źródła zdjęć: William Blake, Public domain, via Wikimedia Commons, Caspar David Friedrich, Public domain, via Wikimedia Commons, Eugène Delacroix, Public domain, via Wikimedia Commons

Théodore Géricault, Public domain, via Wikimedia Commons, Francisco de Goya, Public domain, via Wikimedia Commons

Francisco Goya (1746-1828)

Francisco José de Goya y Lucientes był hiszpańskim malarzem i rytownikiem. Wyrażał się przede wszystkim poprzez malarstwo sztalugowe i ścienne, grawerowanie i rysowanie. Był mistrzem akwaforty i akwatinty. Charakterystyczne dla późniejszych prac Goi było wykorzystanie ograniczonej palety kolorystycznej (głównie czerni, szarości, brązów). Jego obrazy są pesymistyczne a nawet mroczne. W swoich pracach podejmował tematykę jemu współczesną, a prace były manifestacją politycznych poglądów.

Więcej informacji o życiu i twórczości Goi znajduje się w osobnym wpisie.

Théodore Géricault (1791-1824)

Géricault to francuski malarz epoki romantyzmu. Pasjonował się jeździectwem, co wpłynęło na tematykę jego prac. “Tratwa Meduzy”, czyli jego najsłynniejsze dzieło było przełomowe dla sztuki. Dzięki wnikliwej obserwacji doskonale łączył bieżące wydarzenia z emocjami przedstawianych postaci.

Preferował grubo nakładaną farbę, pozostawiającą ślady pędzla na płótnie, dynamikę, ruch i bogactwo efektów światłocieniowych. Więcej o tym artyście przeczytasz w osobnym artykule: Théodore Géricault – życie i twórczość.

Eugène Delacroix (1798-1863)

Delacroix urodził się w Paryżu, w 1815 roku rozpoczął naukę, u Pierre-Narcisse Guérina gdzie poznał Géricaulta, którego malarstwo go zachwyciło. Delacroix od dzieciństwa fascynował orient, a w roku 1832 wraz z przyjacielem wyjechał do Maroka. Podróże zainspirowały go do stworzenia takich dzieł jak: “Kobiety algierskie”, “Marokańska rodzina” lub “Arabka na poduszkach”.

Delacroix zobrazował “Śmierć Sardanapala“, który był prawdopodobnie królem Asyrii. Po ataku wrogich wojsk na jego miasto postanowił zniszczyć swój majątek, zabić konkubiny i popełnić samobójstwo. Analiza obrazu “Śmierć Sardanapala“ opisana jest szczegółowo w osobnym artykule.

Caspar David Friedrich (1774-1840)

Urodzony w Niemczech Friedrich uznawany jest za jednego z najwybitniejszych malarzy romantyzmu. W młodości przeżył dwie wielkie tragedie, które prawdopodobnie wpłynęły na jego temperament i sztukę. Był bardzo spokojnym człowiekiem, samotnikiem, melancholikiem. Lubił bliski kontakt z naturą, bardziej niż rozrywki towarzyskie.

Jego dzieła najczęściej przedstawiają rozległy romantyczny pejzaż z niewielką postacią, co podkreśla potęgę natury. Analizy wybranych dzieł Friedricha opisane są w kolejnym wpisie.

Johann Heinrich Füssli (1741-1825)

Pochodził ze Szwajcarii. Podstawy zdobył pod okiem ojca malarza, później postanowił zostać duchownym i otrzymał solidne wykształcenie klasyczne. W 1763 roku zrezygnował ze wcześniejszych zamierzeń, wyjechał do Londynu, powracając do malarstwa. Jego pobyt we Włoszech zaowocował zainteresowaniem sztuką Michała Anioła i fascynacją światem zabytków i ruin przeszłości.

Jego styl początkowo silnie naznaczony klasycyzmem, stopniowo zaczął podporządkowywać się fantazji. Stworzył niepokojące wizerunki z elementami erotyki. Wprowadził grozę i inspirował się repertuarem Szekspirowskim, np.: „Tytania i Spodek”, „Lady Makbet” czy „Koszmar”.

Henry Fuseli, Public domain, via Wikimedia Commons, J. M. W. Turner, Public domain, via Wikimedia Commons

Wizjonerzy angielscy

Nowatorscy malarze, którzy nie należeli do grupy neoklasyków, nie naśladowali historii, a do sztuki wprowadzali element grozy. Ich twórczość jest zapowiedzią romantyzmu, podobnie jak na dworze hiszpańskim twórczości Goi.

William Blake (1757-1827)

Urodzony w Londynie malarz, grafik, poeta, wizjoner. Rewolucjonista pod względem techniki. Od dzieciństwa nękały go omamy, które przeniknęły jego twórczość. Karierę rozpoczął jako uczeń grawera, który kazał mu kopiować detale starych kościołów. W ten sposób obudził w artyście upodobanie do sztuki gotyckiej i średniowiecza. Później uczył się w Akademii Królewskiej. Blake jednak wiedział, że nie jest człowiekiem tej epoki i odrzucił propagowane przez uczelnię wzorce estetyczne.

Najczęściej stosował technikę akwareli. Inspirował się twórczością Michała Anioła, którą łączył z wewnętrznymi wizjami, np.: “Sąd ostateczny”, “Upadek człowieka”. Ilustrował Biblię, “Boską komedię” Dantego i własne poematy.

Romantycki był szczególnie we własnej wizji wszechświata, poprzez wprowadzenie do rzeczywistości niespokojnych , sennych marzeń, np. “Stworzenie świata”, „Elohim stwarzający Adama”, „Newton”, „Dzieciątko Jezus śpiące na krzyżu”.

William Turner (1775-1851)

Turner urodził się w Anglii i sławę zdobył dzięki swoim pejzażom, które odznaczają się pięknymi barwami. Decydującą rolę w jego życiu odegrał ojciec, który wcześnie dostrzegł talent syna. W 1789 roku został przyjęty do Królewskiej Akademii (Royal Academy), gdzie odniósł natychmiastowy sukces.

Malarstwo Williama Turnera jest opisane szczegółowo w osobnym wpisie.

Rzeźba w epoce romantyzmu

Podstawową cechą rzeźby romantycznej jest swoboda twórczości w doborze tematu i formy. Ceniono wtedy przede wszystkim oryginalność, wyobraźnię i natchnienie. Artyści prawa i reguły ustanawiali samil. Buntowali się przeciwko nieustannemu eksploatowaniu przez neoklasyków tematów z mitologii. Sięgali zatem po tematy współczesne (polityka, tematy społeczne). Chętnie odwoływali się do przeszłości, wybierając najczęściej średniowiecze, wczesny renesans, czyli czasy szlachetnych rycerzy i wielkich namiętności. Popularna stała się także tematyka egzotyczna i orientalna, pojawiły się również motywy animalistyczne. Dbali o prawdę historyczną, a więc ukazywanie cech odrębnych dla epoki czy narodu. Nazywali to kolorytem lokalnym (uwzględnione cechy typowe dla jednostki, np.: czapeczka, szkaplerzyk). Z tego powodu zwalczali akt i kostium antykizujący. Dbałość o prawdę historyczną była reakcją na neoklasyczny uniwersalizm z jego ideałem piękna ponadczasowego i niezmiennego.

Neoklasycy idealizowali naturę, ukazywali to, co spokojne i regularne. Romantycy zaś pokazywali naturę, taką jaka jest w rzeczywistości. Uwielbiali przyrodę dziką i nie cofali się przed ukazywaniem brzydoty, bo skoro jest w naturze, to musi być w sztuce. Piękna dopatrywali się w tym co budzi grozę, co jest pełne smutku i melancholii. Tak jak w neoklasycyzmie ideałem był człowiek panujący nad sobą, tak romantyków fascynowały indywidualność, jednostki zbuntowane, miotane namiętnościami. Chętnie ukazywali emocje.

Cechy rzeźby romantycznej:

• dynamizowanie formy: swobodniejsze kompozycje,
• mocne kontrasty światłocieniowe, uzyskiwane dzięki kontrastowaniu partii wypukłych i wklęsłych,
• nowa tematyka.

Rzeźbiarze romantyczni

1. Antoine-Louis Barye (1795-1876) – tworzy realistyczne wyobrażenia zwierząt, w kompozycjach animalistycznych urzekały romantyków żywiołowość, siła, dzikość. Stąd dynamizm i dramatyczne ujęcia, np.: Lew depczący węża.
2. François Rude (1784-1855) – “Młody rybak neapolitański bawiący się z żółwiem” przedstawiony akt wydaje się bliski sztuce klasycznej, jednak w rzeźbie widzimy koloryt lokalny (szkaplerzyk, wełniana czapeczka, sieć).

Nurty w sztuce romantycznej:

1. Nurt animalistyczny.
2. Tematyka egzotyczna i orientalna: stawała się coraz bardziej popularna przez wyprawy Napoleona do Egiptu, powstania w Grecji i walki z Turkami, np.: Thomas Crawford “Umierający wódz kontemplujący postęp cywilizacyjny” (pióropusz – koloryt lokalny).
3. Tematyka społeczna: rzeźba rodzajowa.
4. Nurt trubadurów: zamiłowanie do ukazywania nadzwyczajnych wydarzeń, często mrożących krew w żyłach, do tematyki miłosnej. Tematy ze średniowiecza i renesansu. Uwzględniali stroje typowe dla danej epoki.
5. Nurt patriotyczny: przykładem jest płaskorzeźba Françoisa Ruda “Marsylianka” (Wymarsz ochotników w 1792) umieszczona na łuku triumfalnym w Paryżu. Ukazuje żołnierzy rewolucji w strojach antycznych lub wręcz nago, Nad grupą postaci unosi się kobieta (Wolność lub Ojczyzna)i porywa ich do walki. Akty i stroje antyczne łączą to dzieło z klasycyzmem, ale dynamika, emocje (twarz i gesty) to cechy typowo romantyczne.