Porządek architektoniczny to system konstrukcyjno-kompozycyjny, którego elementy powiązane są określonymi proporcjami, obliczanymi według jednostki zwanej modułem. Najbardziej charakterystycznym elementem każdego porządku jest kolumna, a zwłaszcza jej głowica oraz fryz. Podstawowe rodzaje porządków architektonicznych wykształciły się w starożytności.
Jakie są 3 główne porządki architektoniczne?
- Dorycki
- Joński
- Koryncki
Porządki architektoniczne – charakterystyka
Porządek dorycki – cechy
Porządek dorycki charakteryzują ciężkie proporcje, surowość, monumentalność. Kolumna pozbawiona bazy, wsparta bezpośrednio na stylobacie (górna część powierzchni, na której stoi kolumna), trzony kolumn są żłobkowane (kanelury), posiadają wybrzuszenie (entasis).
Głowica w porządku doryckim składa się z:
- echinusa (dolna część głowicy, w kształcie okrągłej poduszki),
- abakusa (górna część głowicy, w kształcie kwadratowej płytki).
Belkowanie zbudowane jest z gładkiego architrawu, fryzu podzielonego na:
- tryglify – prostokątne płytki z 3 nacięciami,
- metopy – płytki kwadratowe, zwykle wypełnione płaskorzeźbą,
- gzymsy.
W porządku doryckim obowiązywała tak zwana zasada tryglifu. Polegała na tym, że umieszczano tryglify dokładnie nad interkolumnium (środek przestrzeni międzykolumnowej), muszą spotkać się w narożnikach.
Okres: ok. 458-447 p.n.e.
Przykład zastosowania: Świątynia Partenon, Grecja
Cechy: ciężki, surowy, monumentalny
Porządek joński – cechy
Porządek joński charakteryzuje lekkość, smukłość proporcji i duża ozdobność. Kolumna ma bazę, żłobkowany trzon i kapitel z motywem ślimacznicy.
Belkowanie w porządku jońskim wygląda następująco:
- architraw – podzielony na 3 części,
- ciągły fryz – najczęściej wypełniony płaskorzeźbą,
- gzyms.
Okres: ok. 427 – 424 rok p.n.e.
Przykład: Świątynia Nike Apteros, Grecja
Cechy: lekki, smukły, dekoracyjny
Porządek koryncki – cechy
Porządek koryncki jest odmianą porządku jońskiego, od którego różni się dekoracją głowicy, mającej kształt kosza okolonego dwoma rzędami liści akantu.
Okres: ok. 131 p.n.e.,
Przykład: Świątynia Zeusa Olimpijskiego, Grecja
Cechy: lekki, smukły, bogato zdobiony.
Poza trzema głównymi porządkami można wyróżnić jeszcze:
- porządek toskański, czyli rzymską odmianę porządku doryckiego, przy czym tutaj kolumna posiada bazę oraz gładki trzon
- porządek kompozytowy, który również powstał w Rzymie, głowica łączy cechy porządku jońskiego i korynckiego.
Wielki porządek
W sytuacji gdy kolumny lub pilastry przechodzą przez kilka kondygnacji jednocześnie, mamy do czynienia z wielkim porządkiem.
Spiętrzenie porządków
Spiętrzenie porządków występuje gdy każda kondygnacja opracowana jest w innym porządku. “Cięższe” są na dole: dorycki, nad nim „lżejszy” joński i najwyżej koryncki.
Spiętrzenie porządków może występować również na sposób rzymski. W tym przypadku zamiast porządku doryckiego jest toskański. Przykładem budowli z zastosowaniem spiętrzenia jest Koloseum.
